บทคัดย่อ
ผลกระทบของวิกฤติเศรษฐกิจต่อการพัฒนากำลังคนด้านสุขภาพใช้วิธีการศึกษาจากเอกสารเป็นหลักร่วมกับการสัมภาษณ์ทางโทรศัพท์ การติดต่อขอข้อมูลจากหน่วยงานต่างๆที่เกี่ยวข้องนำมาวิเคราะห์ สังเคราะห์ นำเสนอผลการศึกษาเชิงพรรณนา วิเคราะห์ผลกระทบของวิกฤติเศรษฐกิจต่อการพัฒนากำลังคนด้านสุขภาพ สรุปสาระสำคัญได้ดังนี้ ผลกระทบทั่วไป สัดส่วนงบประมาณด้านกำลังคนของภาครัฐ เพิ่มจากร้อยละ 32.6 ในปี 2540 เป็นร้อยละ 42.3 ในปี 2542 และของกระทรวงสาธารณสุขเพิ่มจากร้อยละ 34.0 ในปี 2540 เป็นร้อยละ 46.0 ในปี 2542 เกิดปรากฏการณ์สมองไหลจากภาคเอกชนสู่ภาครัฐสถานบริการด้านสุขภาพภาคเอกชนลดการจ้างกำลังคนด้านสุขภาพลงอย่างมากผลกระทบต่อนโยบายและแผนกำลังคนด้านสุขภาพ ตั้งแต่ก่อนวิกฤติเศรษฐกิจ (พ.ศ. 2537) รัฐบาลมีนโยบายลดขนาดกำลังคนภาครัฐอยู่แล้ว โดยให้กระทรวงสาธารณสุขลดการผลิตนักเรียนทุนลงเหลือไม่เกินร้อยละ 25 จากที่เคยผลิตอยู่เดิม เมื่อสิ้นแผนฯ8 แต่กระทรวงสาธารณสุขยังไม่ได้ลดการผลิต เนื่องจากมีความต้องการกำลังคนด้านสุขภาพสูงมาก เมื่อประเทศประสบภาวะวิกฤติเศรษฐกิจ กระทรวงสาธารณสุขปรับแผนลดการผลิตนักเรียนทุนโดยในปี 2542 ลดเหลือร้อยละ 44.3 จากที่เคยรับในปี 2541 และปรับลดอีกตลอดแผนฯ 8รัฐบาลเอาจริงเอาจังกับนโยบายปฏิรูประบบราชการเข้มงวดมาตรการลดขนาดกำลังคนภาครัฐ เข้มงวดมาตรการควบคุมค่าใช้จ่ายด้านกำลังคนภาครัฐ ให้ตรึงการใช้กรอบอัตรากำลังเดิมไปจนถึงปี 2544 มีการกำหนดเงื่อนไขในการกู้เงินจากต่างประเทศ ให้ศึกษาปัญหาอุปสรรคต่อการกระจายกำลังคนด้านสุขภาพไปสู่ชนบท เพื่อดำเนินการแก้ไขเรื่องนี้ด้วย 3. ผลกระทบต่อการผลิตกำลังคนด้านสุขภาพ เกิดปัญหาความไม่ลงรอย(mismatching) ระหว่างการผลิตนักศึกษาคู่สัญญา รัฐบาล(แพทย์ทันตแพทย์ เภสัชกร) และนักเรียนทุนของกระทรวงสาธารณสุขที่ได้รับเข้าศึกษาแล้วกว่า 35,000 คน ยังไม่มีความแน่นอนว่าจะได้รับการบรรจุเข้ารับราชการหรือไม่อย่างไร เนื่องจากรัฐบาลออกมาตรการเข้มงวด(ตามข้อ 2.2) กระทรวงสาธารณสุขปรับแผนลดการผลิตนักเรียนทุนลงชัดเจน โดยหันไปให้ความสำคัญกับการจัดการศึกษาต่อเนื่องและการพัฒนากำลังคนที่มีอยู่เดิมมากขึ้น การผลิตของหน่อยงานอื่นเช่น กระทรวงกลาโหม กระทรวงมหาดไทย เป็นต้น มีการปรับลดการผลิตนักเรียนทุนทำนองเดียวกัน ส่วนการผลิตของทบวงมหาวิทยาลัยและของภาคเอกชนยังคงเป็นไปตามแผนเดิมไม่มีการปรับลดผลกระทบต่อการใช้และการพัฒนากำลังคนด้านสุขภาพผลกระทบต่อกระทรวงสาธารณสุข(ดูข้อ 1.1 และ3.1) ผลกระทบต่อการจ่ายค่าตอบแทนอื่นนอกเหนือจากเงินเดือนให้แก่กำลังคนของกระทรวงสาธารณสุข มีกระทบบ้างแต่ไม่รุนแรง ส่วนใหญ่เป็นไปในทางเพิ่มประสิทธิภาพการใช้เงิน เช่น การยกเลิกการจ่ายค่าตอบแทนซ้ำซ้อน การเข้มงวดหลักเกณฑ์ มาตรการต่างๆเป็นต้น ซึ่งทั้งหมดนี้ไม่กระทบต่อการทำงานของกำลังคนในชนบทเมื่อมีการไหลกลับของกำลังคนด้านสุขภาพบางสาขาจากภาคเอกชนสู่กระทรวงสาธารณสุขอาจมีผลทำให้เกิดการเพิ่มค่าใช้จ่ายด้านกำลังคนอย่างไม่ตรงจุดคือ เพิ่มกำลังคนในเมืองแทนที่จะเพิ่มกำลังคนในชนบท งบประมาณสำหรับใช้ในการพัฒนากำลังคนระหว่างประจำการลดลง หลักเกณฑ์การเบิกจ่ายเงินเพื่อการพัฒนากำลังคนเข้มงวดมากขึ้น แต่ก็ไม่ถึงขั้นที่เป็นอุปสรรคต่อการพัฒนากำลังคน 4.5 จากการสำรวจกรณีศึกษา พบว่าการใช้และการพัฒนากำลังคนของกระทรวง สาธารณสุขได้รับผลกระทบบ้างแต่น้อยมาก ตรงข้ามกับโรงพยาบาลเอกชน ได้ รับผลกระทบรุนแรงและกว้างขวาง มีการใช้มาตรการต่างๆเช่น เลิกจ้าง ลดเวลา ทำงาน ลดค่าตอบแทน ระงับการพัฒนาระหว่างประจำการ เป็นต้น
