คู่มือทางสังคมและมานุษยวิทยาในงานบริการสุขภาพ

Abstract

เอกสารนี้พยายามนำเสนอแนวคิดและทฤษฎีทางสังคมศาสตร์สุขภาพและมานุษยวิทยาการแพทย์ที่จะเป็นประโยชน์ต่อการปฏิบัติงานของบุคลากรทางการแพทย์และสาธารณสุข โดยมีเป้าประสงค์ที่จะเป็นคู่มือเบื้องต้นสำหรับบุคลากรสุขภาพที่ทำงานอยู่ในระบบบริการสาธารณสุขและงานพัฒนาสุขภาพเพื่อที่จะให้เข้าใจถึงมิติทางสังคมและวัฒนธรรมของสุขภาพความเจ็บป่วย และการแพทย์ นอกเหนือจากแนวคิดและทฤษฎีต่าง ๆ ที่เหมาะสมสำหรับการใช้ประโยชน์ในการทำงานดังกล่าวแล้ว เอกสารนี้ได้นำเสนอรูปธรรมตัวอย่างที่จะทำให้การเข้าใจมิติทางสังคมและวัฒนธรรมของสุขภาพนั้นเป็นไปได้โดยง่าย เอกสารนี้ประกอบด้วย 16 บทด้วยกัน ในบทแรกจะอธิบายถึงความสัมพันธ์ระหว่างวัฒนธรรมสังคมและสุขภาพเพื่อเป็นพื้นฐานสำหรับในบทต่อ ๆ มาในบทที่ 2 อธิบายถึงแนวคิดสุขภาพและกระบวนทัศน์ทางการแพทย์ซึ่งเป็นรากฐานของวิธีคิดที่สังคมใช้ทำความเข้าใจสุขภาพในมิติต่าง ๆ ในบทนี้ยังได้นำเสนอถึงรากฐานทางปรัชญาของการแพทย์ทางชีวภาพและอธิบายถึงความจำเป็นในการที่จะเข้าใจสุขภาพอย่างบูรณาการระหว่างมิติทางชีวภาพ ทางจิตใจและทางสังคม หรือ bio-psycho-social model ไว้ด้วย ในบทที่ 3 เป็นการกล่าวถึงอวัยวะร่างกายและสรีรวิทยาของมนุษย์จากมุมมองและความเข้าใจทางประวัติศาสตร์และทางวัฒนธรรม ความรับรู้ในเรื่องของร่างกาย ทัศนะที่มนุษย์มีต่ออวัยวะต่าง ๆ ตลอดจนความเข้าใจของท้องถิ่นต่อเรื่องกายวิภาคล้วนแต่มีผลสำคัญต่อวิธีทางที่มนุษยใช้จัดการต่อความเจ็บป่วย ในบทที่ 4 เป็นการสำรวจความรู้กับแนวคิดในเรื่องอาหารโภชนาการและสุขภาพโดยมีการทำความเข้าใจถึงแนวคิดสำคัญ ๆ ที่เกี่ยวกับการบริโภคอาหารและการเปลี่ยนแปลงไป ของบริบททางสังคมวัฒนธรรมที่เกี่ยวกับอาหารและโภชนาการ ในบทที่ 5 กล่าวถึงเรื่องของครอบครัวและแบบแผนการเลี้ยงดูลูกซึ่งมีผลต่อสุขภาพ ในบทนี้ได้กล่าวถึงโครงสร้างและระบบเครือญาติในชุมชน การแต่งงาน การตั้งครรภ์และการคลอดบุตรซึ่งเป็นผลลัพธ์ของวิถีชีวิตและวัฒนธรรมท้องถิ่นและส่งผลสำคัญต่อสุขภาพด้วย บทที่ 6 นำเสนอมิติทางสังคมและวัฒนธรรม ของการเจ็บป่วยรวมทั้งบทบาทและหน้าที่ของสถาบันทางการแพทย์ในการแก้ปัญหาสุขภาพ บทที่7 นำเสนอเรื่องความหมายทางวัฒนธรรมและวิธีปฏิบัติทางวัฒนธรรมเกี่ยวกับการใช้ยาโดยเฉพาะอย่างยิ่งการใช้ยาในชุมชนและบริบทของท้องถิ่นที่มีผลต่อการเลือกใช้ยาของชาวบ้านในบทที่ 8 อธิบายถึงมิติทางสังคมวัฒนธรรมของระบบบริการทางการแพทย์และการตรวจรักษา โรคซึ่งอาจจะถือว่าเป็นการเผชิญหน้ากันของวัฒนธรรมชุมชนกับวัฒนธรรมของบุคลากรทางการแพทย์ บทที่ 9 นำเสนอแนวคิดเรื่องการแพทย์แบบพหุลักษณ์และเรื่องเกี่ยวกับการรักษาแบบพื้นบ้านเพื่อความเข้าใจ เกี่ยวกับกระบวนรักษาโรคแบบที่หลากหลายที่อยู่ในท้องถิ่น บทที่ 10 ได้นำเสนอถึงแนวคิดเรื่องการมีส่วนร่วมของประชาชนและการพัฒนาสุขภาพซึ่งในบทนี้ได้มีการกล่าวถึงแนวคิดเรื่องทุนทางสังคมและสุขภาพเอาไว้ด้วย บทที่ 11 สำรวจบทบาทของสื่อรวมทั้งการสื่อสารต่าง ๆ ในการพัฒนาสุขภาพและในการดูแลรักษาโรค บทที่ 12 นำเสนอเกี่ยวกับเรื่องสุขภาพกับเพศสภาวะ บทที่ 13 นำเสนอเรื่องสุขภาพและความเป็นอยู่ดีของผู้พิการ บทที่ 14 สำรวจแนวความคิดที่เกี่ยวกับความตายและการตายโดยในบทนี้ได้มีการสำรวจถึงเรื่องของพิธีกรรมและแบบแผนการปฏิบัติทางวัฒนธรรมที่เกี่ยวข้องกับความตายในวัฒนธรรมต่าง ๆ และบทบาทของสถาบันทางการแพทย์ในกระบวนการสิ้นสุดชีวิตของมนุษย์ไว้ด้วย บทที่ 15 สำรวจแนวความคิดเกี่ยวกับมิติทางสังคมของเทคโนโลยีทางการแพทย์รวมทั้งแนวคิดต่าง ๆ ที่เกี่ยวกับการประเมินเทคโนโลยี บทสุดท้ายในบทที่ 16 นั้นเป็นการนำเสนอแนวคิดทางด้านเศรษฐศาสตร์การเมืองเกี่ยวกับเรื่องสุขภาพทางการแพทย์รวมทั้งได้กล่าวถึงเรื่องโลกาภิวัฒน์และความไม่เท่า เทียมกันทางการแพทย์ด้วยเอกสารชุดนี้ยังอยู่ในระยะของการพัฒนาขั้นต้นและยังจำเป็นต้องมีการพัฒนาปรับปรุง อย่างมากก่อนที่จะสามารถนำไปใช้หรือเผยแพร่ต่อไปในอนาคต