บทคัดย่อ
ภาระโรคในคนไทยและแนวคิดเพื่อการส่งเสริมสุขภาพและป้องกันโรคในระยะสิบกว่าปีที่ผ่านมา มีรายงานเรื่องภาระโรคของประชากรในประเทศไทยหลายฉบับที่พยายามรวบรวมข้อมูล ทั้งหมดเท่าที่พบ เช่น รายงานของคณะกรรมการระบาดวิทยาแห่งชาติ, รายงานของสถาบันวิจัยสาธารณสุขไทย, รายงานของสำนักนโยบายและแผนของกระทรวงสาธารณสุขไทย, รายงานของสำนักนโยบายและแผนของกระทรวงสาธารณสุข, รายงานการสำรวจสุขภาพอนามัยของประเทศไทยและรายงานภาระโรคของวิทยาลัยสาธารณสุข จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย รายงานเหล่านี้มีจุดอ่อนเหมือนกันหมดคือ ข้อมูลที่ได้ไม่ครบถ้วน (ข้อมูลการตายขาดถึงร้อยละ 40), การระบุสาเหตุการตายคลาดเคลื่อนมักจะระบุโรคหัวใจเป็นสาเหตุการตาย) และ การให้คำจำกัดความและการจัดกลุ่มโรคไม่เหมือนกันในแต่ละรายงาน การรวบรวมภาระโรคจึงมีข้อจำกัด อย่างไรก็ตาม เมื่อพิจารณาภาระโรคที่สำคัญสิบอันดับแรก ก็พบว่าแต่ละรายงานให้ความสำคัญแก่โรคที่มีลักษณะคล้ายกัน และโดยส่วนใหญ่ไม่ได้คำนึงถึงข้อมูลที่ขาดหายไป ผลการวิเคราะห์จากข้อมูลเท่าที่มีพบว่า โรคติดเชื้อในประเทศไทยซึ่งมีภาระสูงในอดีตมีแนวโน้มจะลดลง ยกเว้นการติดเชื้อโรคเอดส์ ซึ่งอาจจะทำให้การควบคุมโรคที่เคยควบคุมได้แล้วยากขึ้น เช่นวัณโรค โรคเรื้อรัง และภาระจากอุบัติเหตุมีแนวโน้มสูงขึ้น ภาระโรคเหล่านี้มีปัจจัยร่วมด้วยหลายประการ เช่น โครงสร้างทางประชากร การย้ายถิ่น ขนาดและความสัมพันธ์ของสมาชิกในครัวเรือน แนวโน้มด้านพฤติกรรมและวิถีชีวิต (การสูบบุหรี่ ดื่มสุรา และพฤติกรรมการกิน), การควบคุมมลภาวะ, การเจ็บป่วยที่เกิดจากการทำงาน,แนวโน้มทางการนำเข้าและการใช้เทคโนโลยี ซึ่งสัมพันธ์กับคุณธรรมและจริยธรรมของผู้ให้บริการ, ผู้ใช้บริการ และผู้ลงทุน, ช่องว่างที่เพิ่มขึ้นระหว่างคนรวยและคนจน, การกระจายทรัพยากรและโครงสร้างของระบบบริการ และนโยบายสาธารณะของรัฐ รวมทั้งธรรมรัฐที่ต้องมีร่วมกับนโยบาย โรคเรื้อรังที่คาดว่าจะมีปัญหามากได้แก่ โรคหัวใจและหลอดเลือด รวมทั้งโรคความดันโลหิตสูงและโรคมะเร็ง ส่วนภาระจากอุบัติเหตุก็เป็นเรื่องที่ต้องให้ความสนใจอยู่มาก ได้ใช้กรณีศึกษาของการควบคุมโรคหัวใจและหลอดเลือดมาวิเคราะห์มาตรการเพื่อ เสริมสุขภาพและป้องกันโรค พบว่า1)การนำมาตรการที่ยอมรับกันมาใช้โดยไม่มีการตรวจสอบไม่ได้ประกันว่า มาตรการต่าง ๆ ที่ยอมรับกันจะใช้ได้ผลคุ้มค่า ดังที่พบในประเทศฟินแลนด์ 2)ต้องใช้มาตรการหลายระดับประกอบกัน ได้แก่ มาตรการทางชีววิทยา (เช่น การคัดกรองและรักษาโรคความดันโลหิตในระยะแรกเริ่ม), มาตรการเปลี่ยนพฤติกรรมที่เหมาะสมกับวัฒนธรรมไทย (เช่น ต้องให้ปรับอาหารเพื่อลดไขมันก่อนใช้ยา), มาตรการปรับสภาพแวดล้อมและโครงสร้างบริการ และมาตรการทางนโยบายสาธารณะโดยพื้นฐานของธรรมรัฐ ได้เคยมีผู้ใช้มาตรการทั้งสี่ในการควบคุมโรคติดเชื้อ เช่น วัณโรคมาก่อน อกจากนี้มาตรการทั้งสี่ยังนำมาใช้กับการควบคุมภาระโรคที่เกิดจากมะเร็ง การติดสารเสพติด และโรคเอดส์
