การสำรวจระบบควบคุมและเฝ้าระวังการใช้ยาปฏิชีวนะและการส่งเสริมการใช้ยาปฏิชีวนะอย่างสมเหตุสมผล : ผลการศึกษาเบื้องต้น

Abstract

งานวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อสำรวจการใช้ยาปฏิชีวนะ ระบบและกลไกการควบคุมและการเฝ้าระวังการใช้ยาปฏิชีวนะรวมทั้งมาตรการส่งเสริมการใช้ยาปฏิชีวนะอย่างสมเหตุผลในโรงพยาบาลรัฐและเอกชน โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล คลินิก และร้านยา รูปแบบการวิจัยเป็นการวิจัยเชิงสำรวจโดยใช้แบบสอบถามแบบให้ตอบด้วยตนเอง (Self-administered questionnaire) ใน 9 จังหวัด ระหว่างเดือนเมษายน-พฤษภาคม 2555 ผลการศึกษาเบื้องต้นจากแบบสอบถามที่ได้รับคืน 484 ชุด (ร้อยละ 30) ประกอบด้วยโรงพยาบาลรัฐขนาดใหญ่ 10 แห่ง โรงพยาบาลชุมชน 53 แห่ง โรงพยาบาลเอกชน 11 แห่ง โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล 184 แห่ง คลินิก 69 แห่ง และร้านยา 157 แห่ง ผลการศึกษาพบว่า จากยาปฏิชีวนะ 47 ชนิดที่ระบุในแบบสอบถาม โรงพยาบาลรัฐขนาดใหญ่มียาปฏิชีวนะดังกล่าวทุกชนิด คลินิกและร้านยามีจำนวนชนิดของยาปฏิชีวนะใกล้เคียงกัน คือ 35 และ 36 ชนิดตามลำดับ โดย Ceftriaxone ซึ่งเป็น third generation cephalosporins และยาปฏิชีวนะในกลุ่ม Fluoroquinolones พบได้ในสถานพยาบาลทุกระดับรวมทั้งร้านยา ความเห็นต่อมาตรการควบคุมการกระจายยาปฏิชีวนะ พบว่าหากกำหนดให้ยาปฏิชีวนะทุกชนิดเป็นยาที่ต้องมีใบสั่งแพทย์จะมีความเห็นขัดแย้งระหว่างประเภทของสถานพยาบาลและร้านยาค่อนข้างมาก เช่น ร้อยละ 82 ของโรงพยาบาลเอกชนเห็นด้วย ขณะที่ร้านยาเห็นด้วยเพียงร้อยละ 8 แต่หากกำหนดให้ยาปฏิชีวนะบางชนิดเป็นยาที่ต้องมีใบสั่งแพทย์ ความเห็นขัดแย้งดังกล่าวลดลง โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลมีการจ่ายยาปฏิชีวนะในโรคที่พบบ่อยและส่วนใหญ่ไม่จำเป็นต้องใช้ยาปฏิชีวนะ เช่น โรคติดเชื้อระบบการหายใจส่วนบน อุจจาระร่วงเฉียบพลัน น้อยกว่าคลินิกและร้านยา (ร้อยละ 35–40 และ 43–56 ตามลำดับ) โรงพยาบาลขนาดใหญ่ของรัฐส่วนมาก (ร้อยละ 90) ใช้มาตรการ Drug Utilization Evaluation (DUE) ขณะที่โรงพยาบาลชุมชนส่วนมาก (ร้อยละ 98) ใช้มาตรการ Antibiotics Smart Use (ASU) ในการส่งเสริมการใช้ยาปฏิชีวนะอย่างสมเหตุผล การวิจัยนี้แสดงถึงความจำเป็นในการมีมาตรการการควบคุมการกระจายยาปฏิชีวนะที่เข้มงวดขึ้นโดยมีมาตรการการส่งเสริมการใช้ยาปฏิชีวนะอย่างสมเหตุผลควบคู่กันไป