การประเมินผลการจัดบริการช่วยเลิกบุหรี่ในโรงพยาบาลสังกัดกระทรวงสาธารณสุข

Abstract

การศึกษานี้มีวัตถุประสงค์เพื่อประเมินสถานการณ์ระบบบริการช่วยเลิกบุหรี่ในประเทศไทยในช่วงปี 2550-2555 และปัจจัยความสำเร็จ รวมทั้งสรุปบทเรียนสำหรับการพัฒนารูปแบบบริการช่วยเลิกบุหรี่ที่เหมาะสมในอนาคต โดยการทบทวนวรรณกรรม การสัมภาษณ์เชิงลึกผู้ปฏิบัติในคลินิกอดบุหรี่ในโรงพยาบาล 10 แห่งที่มีการบริหารจัดการที่โดดเด่น ผ่านเกณฑ์การพิจารณาโรงพยาบาลปลอดบุหรี่ของเครือข่ายวิชาชีพสุขภาพเพื่อสังคมไทยปลอดบุหรี่ (ระดับเงิน ระดับทอง และระดับเพชร) และเป็นโรงพยาบาลภายใต้การสนับสนุนของสำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ (สปสช.) ผลการศึกษาพบว่า ประเทศไทยมีบริการช่วยเลิกบุหรี่ 4 รูปแบบ ได้แก่ คลินิกอดบุหรี่ในโรงพยาบาล สายด่วนปลอดบุหรี่ (Quitline 1600) บริการช่วยเลิกบุหรี่ในร้านขายยาที่มีเภสัชกรประจำ และบริการในคลินิกทันตกรรมของศูนย์บริการสาธารณสุข สังกัดกรุงเทพมหานคร โดยรูปแบบที่พัฒนาอย่างเป็นระบบเพื่อขยายบริการแบบถ้วนหน้า (Universal access) ได้แก่ Quitline 1600 และคลินิกอดบุหรี่ในสถานพยาบาลหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า และคลินิกฟ้าใสไร้ควัน (SMART Quit Clinic) ซึ่งพัฒนามาจากคลินิกอดบุหรี่ในโรงพยาบาล นอกจากนี้ยังมีคู่มือแนวทางเวชปฏิบัติสำหรับแพทย์และบุคลากรอื่น ในการบำบัดรักษาผู้ติดบุหรี่ คลินิกอดบุหรี่ทั้ง 10 แห่งมีมาตรฐานโครงสร้างและบริการไม่แตกต่างกันมากนัก โดยเฉพาะการบูรณาการบริการ 5A ได้แก่ Ask (สอบถามประวัติ) Advise (แนะนำให้เลิกบุหรี่) Assess (ประเมินการติดบุหรี่) Assist (ช่วยให้เลิกบุหรี่) Arrange (ติดตามการเลิกบุหรี่) โดยโรงพยาบาลบางแห่งสามารถเพิ่มศักยภาพให้ทุกฝ่ายสามารถให้บริการได้ โดยไม่ต้องส่งมาที่คลินิกอดบุหรี่ คลินิกอดบุหรี่ส่วนใหญ่อยู่ในความรับผิดชอบของงานจิตเวช โดยให้คำปรึกษาร่วมกับการใช้ยาควบคู่กันไป การฟื้นฟูและติดตามผู้ติดบุหรี่ มีแบบแผนการให้บริการที่ชัดเจน และถือเป็นตัวชี้วัดที่โรงพยาบาลให้ความสำคัญ การติดตามทำได้ทั้งทางตรงและทางอ้อม โดยใช้บุคคลภายนอกในการประสานเครือข่ายในชุมชนให้ช่วยติดตามดูแล สำหรับข้อเสนอแนวทางในการพัฒนาระบบการจัดบริการช่วยเลิกบุหรี่ในประเทศไทย มี 5 ประการคือ 1) ให้การบริการสำหรับผู้ที่มีปัญหาการติดบุหรี่เป็นโปรแกรมเฉพาะของ สปสช. โดยทำงานร่วมกับองค์กรที่มีบทบาทหรือมีศักยภาพที่เกี่ยวข้องกับกระบวนการให้บริการคลินิกอดบุหรี่ที่ดำเนินการอยู่แล้ว เพื่อพัฒนาระบบบริการงานคลินิกอดบุหรี่ในสถานพยาบาลทั้งส่วนกลางและส่วนภูมิภาค 2) จัดตั้งคณะทำงานผู้รับผิดชอบหลักเพื่อวางแผนและพัฒนาการบูรณาการระบบบริการเลิกบุหรี่ของประเทศไทยให้มีระบบเดียว มีการกำหนดนโยบายในระดับองค์กรที่ชัดเจนและมีองค์กรผู้รับผิดชอบหลักตั้งแต่ระดับกระทรวง ภาค เขต และจังหวัด 3) พัฒนาสื่อการเรียนรู้เพื่อช่วยในการเลิกบุหรี่ที่สามารถเข้าถึงได้ง่าย มีเทคนิคการเลิกบุหรี่ที่ใช้เป็นมาตรฐานเดียวกัน โดยเผยแพร่สนับสนุนให้แก่คลินิกอดบุหรี่ และมีการพัฒนาข้อมูลข่าวสารด้านวิทยาการเลิกบุหรี่ให้ทันต่อสถานการณ์ และมีช่องทางการรายงานหรือประชาสัมพันธ์ให้ผู้รับผิดชอบคลินิกอดบุหรี่ได้รับทราบอย่างต่อเนื่อง รวมถึงมีการจัดประชุมสัมมนาและอบรมวิชาการ การเผยแพร่งานวิจัย โดยเชิญผู้รับผิดชอบคลินิกอดบุหรี่ให้เข้าร่วมประชุม 4) จัดให้มีหน่วยงานกลางทำหน้าที่กำหนดมาตรฐานในการอบรมให้คำปรึกษา รูปแบบการรักษา ทำให้เจ้าหน้าที่สามารถเรียนรู้งานเป็นระบบเดียวกันทั่วประเทศ 5) กำหนดให้การเลิกสูบเป็นเงื่อนไขในการเข้ารับการบริการรักษา โดยเริ่มจากผู้ป่วยที่เป็นโรคเรื้อรัง