แนวคิดและแนวทางปฏิบัติเพื่อตอบสนองต่อความต้องการด้านสุขภาพของประชากรกลุ่มเปราะบางในประเทศไทย

Abstract

วัตถุประสงค์ : เพื่อถอดบทเรียนจากโครงการพัฒนาสุขภาพในชุมชนซึ่งตอบสนองความต้องการด้านสุขภาพของประชากรกลุ่มเปราะบาง สำหรับนำไปสังเคราะห์ข้อเสนอแนะเชิงนโยบายในการพัฒนาระบบสุขภาพสำหรับประชากรกลุ่มเปราะบางในประเทศไทย ระเบียบวิธีศึกษา : เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ ทำการศึกษาการดำเนินโครงการดังกล่าวใน 8 พื้นที่ ได้แก่ อ.อุ้มผาง จ.ตาก, อ.อุบลรัตน์ จ.ขอนแก่น, อ.ด่านซ้าย จ.เลย, อ.ครบุรี จ.นครราชสีมา, อ.กุฉินารายณ์ จ.กาฬสินธุ์, อ.ลำสนธิ จ.ลพบุรี, อ.กงหรา จ.พัทลุง และ อ.คลองขลุง จ.กำแพงเพชร เก็บข้อมูลโดยใช้การสัมภาษณ์กึ่งโครงสร้าง การสัมภาษณ์กลุ่ม และการสังเกตโดยไม่มีส่วนร่วม และสังเคราะห์ข้อมูลโดยใช้ thematic content analysis ผลการศึกษา : ผลการวิเคราะห์ข้อมูลเชิงคุณภาพ ได้ประเด็นรองทั้งหมด 13 ประเด็น และสรุปได้เป็นประเด็นหลักที่ค้นพบใหม่ทั้งหมด 4 ประเด็น ได้แก่ 1) ความเข้าใจที่สับสนเกี่ยวกับแนวคิดประชากรกลุ่มเปราะบางทางสุขภาพในบริบทของประเทศไทย 2) โครงการที่มีประสิทธิผลในการตอบสนองความต้องการด้านสุขภาพของประชากรกลุ่มเปราะบางเกิดจากการริเริ่มของผู้ปฏิบัติงานในพื้นที่ 3) ประสิทธิผลของโครงการพัฒนาสุขภาพชุมชนของกลุ่มประชากรเปราะบางขึ้นอยู่กับการออกแบบบริการสุขภาพให้เหมาะสมกับลักษณะความเปราะบาง และ 4) โครงการที่ตอบสนองความต้องการด้านสุขภาพของประชากรกลุ่มเปราะบางอย่างยั่งยืนเกิดจากภาวะผู้นำของผู้ปฏิบัติงานในพื้นที่ การอภิปราย : ประเทศไทยมีการทำงานเพื่อตอบสนองความต้องการด้านสุขภาพของประชากรกลุ่มเปราะบาง แต่คณะทำงานในแต่ละพื้นที่มีความเข้าใจในการทำงานในเรื่องนี้แตกต่างไปจากวรรณกรรมเรื่องประชากรกลุ่มเปราะบางทางสุขภาพ ผู้กำหนดนโยบายและผู้ปฏิบัติงานด้านสุขภาพควรกำหนดเกณฑ์การจำแนกประชากรกลุ่มเปราะบางด้านสุขภาพในบริบทของไทยให้มีความชัดเจนมากขึ้น และใช้การพิจารณาเป็นเข็มมุ่งในการพัฒนาความเป็นธรรมด้านสุขภาพในระบบสุขภาพของประเทศไทย ทั้งนี้ ควรมีระบบสนับสนุนให้เแต่ละพื้นที่มีความคล่องตัวในการปรับกระบวนการให้เหมาะสมกับบริบท รวมทั้งมีการสร้างความเข้มแข็งให้กับระบบสารสนเทศด้านสุขภาพทั้งในระดับประเทศและในระดับพื้นที่เพื่อใช้ในการพัฒนานโยบายแบบอิงหลักฐาน ตลอดจนมีการติดตามและประเมินผลตามนโยบายอย่างเป็นระบบ