บทคัดย่อ
วัตถุประสงค์ : เพื่อถอดบทเรียนจากโครงการพัฒนาสุขภาพในชุมชนซึ่งตอบสนองความต้องการด้านสุขภาพของประชากรกลุ่มเปราะบาง สำหรับนำไปสังเคราะห์ข้อเสนอแนะเชิงนโยบายในการพัฒนาระบบสุขภาพสำหรับประชากรกลุ่มเปราะบางในประเทศไทย ระเบียบวิธีศึกษา : เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ ทำการศึกษาการดำเนินโครงการดังกล่าวใน 8 พื้นที่ ได้แก่ อ.อุ้มผาง จ.ตาก, อ.อุบลรัตน์ จ.ขอนแก่น, อ.ด่านซ้าย จ.เลย, อ.ครบุรี จ.นครราชสีมา, อ.กุฉินารายณ์ จ.กาฬสินธุ์, อ.ลำสนธิ จ.ลพบุรี, อ.กงหรา จ.พัทลุง และ อ.คลองขลุง จ.กำแพงเพชร เก็บข้อมูลโดยใช้การสัมภาษณ์กึ่งโครงสร้าง การสัมภาษณ์กลุ่ม และการสังเกตโดยไม่มีส่วนร่วม และสังเคราะห์ข้อมูลโดยใช้ thematic content analysis ผลการศึกษา : ผลการวิเคราะห์ข้อมูลเชิงคุณภาพ ได้ประเด็นรองทั้งหมด 13 ประเด็น และสรุปได้เป็นประเด็นหลักที่ค้นพบใหม่ทั้งหมด 4 ประเด็น ได้แก่ 1) ความเข้าใจที่สับสนเกี่ยวกับแนวคิดประชากรกลุ่มเปราะบางทางสุขภาพในบริบทของประเทศไทย 2) โครงการที่มีประสิทธิผลในการตอบสนองความต้องการด้านสุขภาพของประชากรกลุ่มเปราะบางเกิดจากการริเริ่มของผู้ปฏิบัติงานในพื้นที่ 3) ประสิทธิผลของโครงการพัฒนาสุขภาพชุมชนของกลุ่มประชากรเปราะบางขึ้นอยู่กับการออกแบบบริการสุขภาพให้เหมาะสมกับลักษณะความเปราะบาง และ 4) โครงการที่ตอบสนองความต้องการด้านสุขภาพของประชากรกลุ่มเปราะบางอย่างยั่งยืนเกิดจากภาวะผู้นำของผู้ปฏิบัติงานในพื้นที่ การอภิปราย : ประเทศไทยมีการทำงานเพื่อตอบสนองความต้องการด้านสุขภาพของประชากรกลุ่มเปราะบาง แต่คณะทำงานในแต่ละพื้นที่มีความเข้าใจในการทำงานในเรื่องนี้แตกต่างไปจากวรรณกรรมเรื่องประชากรกลุ่มเปราะบางทางสุขภาพ ผู้กำหนดนโยบายและผู้ปฏิบัติงานด้านสุขภาพควรกำหนดเกณฑ์การจำแนกประชากรกลุ่มเปราะบางด้านสุขภาพในบริบทของไทยให้มีความชัดเจนมากขึ้น และใช้การพิจารณาเป็นเข็มมุ่งในการพัฒนาความเป็นธรรมด้านสุขภาพในระบบสุขภาพของประเทศไทย ทั้งนี้ ควรมีระบบสนับสนุนให้เแต่ละพื้นที่มีความคล่องตัวในการปรับกระบวนการให้เหมาะสมกับบริบท รวมทั้งมีการสร้างความเข้มแข็งให้กับระบบสารสนเทศด้านสุขภาพทั้งในระดับประเทศและในระดับพื้นที่เพื่อใช้ในการพัฒนานโยบายแบบอิงหลักฐาน ตลอดจนมีการติดตามและประเมินผลตามนโยบายอย่างเป็นระบบ
บทคัดย่อ
Objective: To synthesize lessons learned from the existing community-based health interventions
for vulnerable populations in Thai contexts in order to create policy recommendations for further health
systems development and response to health needs of vulnerable populations. Methods: This study utilized
qualitative study design to investigate and compare community-based health interventions for vulnerable
populations in eight district health systems (DHS) of Thailand, including Umphang, Ubolratana,
Dan Sai, Khon Buri, Kuchinarai, Lam Sonthi, Kong Rha, and Khlong Khlung. Qualitative data were collected
from the local practitioners by semi-structured interviews, focus-group interviews, and non-participant
observations, and were synthesized by thematic content analysis. Results: Content analysis reveals
four emerging themes. First, sense-making of the vulnerable population concept was challenging
for practitioners in Thai contexts. Second, effective community interventions for vulnerable populations
were initiated by local practitioners, not from policy and planning at the national level. Third, effectiveness
of community interventions for vulnerable populations depends on services design being customized
to the nature of vulnerability. Lastly, traits of local leadership, not authority, are necessary for creating
and implementing sustainable community-based health interventions for vulnerable populations.
Discussions: Despite no mutual understanding of the vulnerable population concept in Thai contexts,
we found strong evidence of innovative community-based health interventions in Thailand. To
scale up such programs, policymakers should create criteria to help practitioners identify vulnerable populations
in their contexts, allow for contextualizing health needs of different vulnerable populations, and
put more emphasis on developing information systems at both the national and the local level, so there
will be more systematic monitoring and evaluation of community-based health interventions for vulnerable
populations in Thailand.
