บทคัดย่อ
วัณโรคเป็นโรคติดเชื้อที่เป็นปัญหาสาธารณสุขที่สำคัญต่อประชากรทั่วโลก ประเทศไทยถูกจัดเป็น 1 ใน 14 ประเทศที่มีปัญหาภาระวัณโรคสูง (high TB burden country) องค์การอนามัยโลกได้กำหนดยุทธศาสตร์ยุติวัณโรค (End TB Strategy) โดยมีเป้าหมายลดอุบัติการณ์วัณโรค (incidence) ให้ต่ำกว่า 10 รายต่อแสนประชากรโลกภายในปี พ.ศ. 2578 (ค.ศ. 2035) ซึ่งการที่ประเทศไทยจะบรรลุเป้าหมายการลดอุบัติการณ์วัณโรคตามข้อกำหนดขององค์การอนามัยโลกได้นั้น ประเทศไทยจะต้องมีการดำเนินงานในทิศทางใหม่เพื่อสามารถยุติปัญหาวัณโรคอย่างจริงจัง หนึ่งในยุทธศาสตร์ที่สำคัญในการลดอุบัติการณ์คือการเร่งรัดค้นหาผู้ติดเชื้อวัณโรคและผู้ป่วยวัณโรคให้ครอบคลุมโดยการคัดกรองในกลุ่มเสี่ยงเป้าหมาย (ยุทธศาสตร์ที่ 1) ซึ่งกำหนดให้เร่งรัดการค้นหาผู้ป่วยวัณโรคให้ครอบคลุมร้อยละ 100 โดยให้กลุ่มเสี่ยงได้รับการคัดกรองและได้รับการวินิจฉัยด้วยวิธีการตรวจที่รวดเร็ว ทั้งนี้ในการค้นหากลุ่มเสี่ยงเพื่อคัดกรองและวินิจฉัยวัณโรคและเมื่อค้นพบผู้ป่วยวัณโรคแล้วจะต้องดำเนินการสอบสวนผู้สัมผัสวัณโรค (contact investigation) เพื่อตัดวงจรการระบาดของวัณโรคในชุมชน ซึ่งตัวชี้วัดสำคัญของกลยุทธ์ในการยุติวัณโรคในแต่ละชุมชนคือ ร้อยละของผู้ป่วยวัณโรคที่ได้รับการสอบสวนผู้สัมผัสวัณโรคและร้อยละของผู้สัมผัสวัณโรคกลุ่มเสี่ยงที่ได้รับการรักษาวัณโรคแฝงหรือ latent tuberculosis infection (LTBI) เช่น กลุ่มเด็กอายุน้อยกว่า 5 ปี และกลุ่มผู้ติดเชื้อเอชไอวี อย่างไรก็ตาม ปัจจุบันยังไม่มีการตรวจวินิจฉัยวัณโรคแฝงในผู้สัมผัสวัณโรคที่อายุมากกว่า 18 ปี ในการสอบสวนผู้สัมผัสวัณโรค การตัดสินใจรักษาผู้ติดเชื้อวัณโรคแฝงขึ้นอยู่สภาวะการดำเนินไปของโรคในผู้ติดเชื้อ เนื่องจากการตรวจวัณโรคแฝงด้วยเทคนิคทูเบอร์คูลิน (tuberculin skin test, TST) หรือการตรวจเลือดเพื่อวัดการหลั่งของ interferon gamma (interferon-gamma release assays, IGRAs) และในปัจจุบันมีความพยายามในการค้นหา progression biomarkers (ตัวบ่งชี้การดำเนินโรคทางชีวภาพ) ที่มีความสามารถในการทำนายโรค positive predictive value ที่ดีขึ้น โดยกรมวิทยาศาสตร์การแพทย์ กระทรวงสาธารณสุขได้พัฒนาวิธีตรวจการแสดงออกของยีนในเลือดที่สามารถแยกผู้ป่วยวัณโรคแฝงออกจากผู้ที่ติดเชื้อวัณโรค นอกจากนี้ การสอบสวนผู้สัมผัสวัณโรคที่ประสบความสำเร็จจะต้องเป็นการดำเนินการในระดับชุมชน โดยที่จะต้องจัดให้มีการให้บริการคัดกรอง วินิจฉัย รักษาและสอบสวนผู้สัมผัสวัณโรคที่เหมาะสมกับการให้บริการในระดับชุมชน นโยบายคลินิกหมอครอบครัวเป็นกลไกที่สำคัญด้านสาธารณสุขของประเทศไทยในการให้บริการสุขภาพระดับปฐมภูมิที่มีคุณภาพในการป้องกัน ดูแลรักษาควบคุมโรควัณโรคในระดับชุมชน ดังนั้นการพัฒนาแบบจำลองคณิตศาสตร์ เศรษฐศาสตร์และการดำเนินการ (mathematic economic and operation modelling) สำหรับมาตรการค้นหาวัณโรคแฝงในผู้สัมผัสวัณโรคที่อายุมากกว่า 18 ปี ที่ครอบคลุมและเหมาะสมกับสถานการณ์วัณโรคในประเทศไทยเพื่อเป็นเครื่องมือสำคัญที่จะช่วยประกอบการตัดสินใจกำหนดนโยบายยุติวัณโรค ที่เป็นประโยชน์สูงสุดต่อการยุติวัณโรค นอกจากนี้ผลของการวิจัยส่วนแบบจำลองการดำเนินการจะนำไปสู่การพัฒนารูปแบบการให้บริการคัดกรองและสอบสวนวัณโรคแฝงที่คลินิกหมอครอบครัว
