บทคัดย่อ
โครงการวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วมนี้ มีวัตถุประสงค์สำคัญ 5 ประการ 1) เพื่อปรับปรุงประสิทธิภาพของระบบเฝ้าระวังผลกระทบทางสุขภาพโดยชุมชนที่ติดตั้งอยู่บนแพลตฟอร์มดิจิทัล C-site 2) เพื่อขยายผลการใช้แพลตฟอร์มดิจิทัล C-site และวิทยาศาสตร์ภาคพลเมืองในการเฝ้าระวังผลกระทบทางสุขภาพและสิ่งแวดล้อมโดยชุมชนในพื้นที่ อำเภอเฉลิมพระเกียรติ และอำเภอทุ่งช้าง จังหวัดน่าน 3) เพื่อพัฒนาหลักสูตรต้นแบบนักวิทยาศาสตร์ภาคพลเมืองเพื่อการเฝ้าระวังและสื่อสารการเปลี่ยนแปลงด้านสุขภาพและสิ่งแวดล้อม 2 หลักสูตร ทั้งในรูปแบบปกติ และรูปแบบออนไลน์ระบบเปิดบนแพลตฟอร์ม ALTV (Active Learning Television) 4) เพื่อจัดทำแนวทางการสื่อสารความเสี่ยงผลกระทบทางสุขภาพอันเนื่องมาจากมลพิษทางสิ่งแวดล้อม 5) เพื่อขยายเครือข่าย/ชุมชนร่วมเฝ้าระวังผลกระทบทางสุขภาพ (active citizen) กลุ่มตัวอย่างของการศึกษา ประกอบด้วยบุคลากรครู และนักเรียนจากโรงเรียนจำนวน 12 แห่ง ในพื้นที่อำเภอเฉลิมพระเกียรติ และ 13 แห่ง ในอำเภอทุ่งช้าง คณะผู้วิจัยใช้ระเบียบวิธีวิจัยทั้งในเชิงคุณภาพและในเชิงปริมาณในการเก็บรวบรวมข้อมูลผลการดำเนินโครงการวิจัยครั้งนี้ แพลตฟอร์มดิจิทัล C-site ได้รับการปรับปรุงให้มีประสิทธิภาพมากยิ่งขึ้นใน 4 ด้านสำคัญ ได้แก่ 1) ด้านการใช้งานครอบคลุม การประยุกต์ใช้ Line Official Account เพื่อรองรับการทำงานที่คล่องตัวสำหรับฝั่งผู้ใช้มากขึ้น การพัฒนาแบบสำรวจและแผนที่ดิจิทัลให้สามารถเก็บข้อมูลได้อย่างมีประสิทธิภาพและคุณภาพมากยิ่งขึ้น โดยเพิ่มฟังก์ชันการดึงข้อมูล โดยเพิ่มฟังก์ชันการตรวจสอบข้อมูลจากอาสาสมัครแบบปัญญารวมหมู่ (crowdsource verification) ให้กับแบบสำรวจการเฝ้าระวังคุณภาพน้ำด้วยสัตว์หน้าดิน และการดึงข้อมูล Exif Metadata เพื่ออ่านค่าพิกัดจากภาพถ่าย การเพิ่มโซลูชันการลงชื่อเข้าใช้ไมโครไซต์และแอปพลิเคชันด้วยการเข้าใช้แบบครั้งเดียว (single sign-on) การอัปโหลดและดาวน์โหลดไฟล์ข้อมูลดิบ การแสดงผลแดชบอร์ด ที่ได้เพิ่มและจัดแบ่งหน้าแดชบอร์ดออกเป็น 4 ส่วน การแจ้งเหตุ แจ้งเตือนและตอบสนองต่อกรณีฉุกเฉิน โดยสามารถติดต่อเจ้าหน้าที่ได้โดยตรง พร้อมแดชบอร์ดติดตามสถานะการจัดการความรู้และข้อมูลสนับสนุน และการเพิ่มช่องทางการรับฟังความคิดเห็น 2) ด้านการออกแบบระบบ ได้แก่ เพิ่มฟีเจอร์ด้านการวิเคราะห์แสดงผล พัฒนาแนวปฏิบัติการธรรมาภิบาลข้อมูลของระบบชัดเจนมากยิ่งขึ้น 3) ด้านประสิทธิภาพของระบบ พัฒนาความเสถียรของระบบและความเร็วในการประมวลผล โดยเพิ่มความสามารถในการลดขนาดไฟล์ที่ผู้ใช้อัปโหลดโดยอัตโนมัติ และแสดงข้อความแจ้งเตือนเมื่อไฟล์ที่อัปโหลดไม่เป็นไปตามรูปแบบหรือคุณสมบัติที่ระบบรองรับและ 4) ด้านความเป็นส่วนตัวและความปลอดภัย เพิ่มนโยบายความเป็นส่วนตัวตาม พ.ร.บ.คุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคล ในส่วนของการขยายผลแนวคิดวิทยาศาสตร์ภาคพลเมือง ได้ทำการฝึกอบรมวิทยาศาสตร์ภาคพลเมืองเพื่อการเฝ้าระวังการเปลี่ยนแปลงด้านสุขภาพและสิ่งแวดล้อมให้แก่ครูและนักเรียนจำนวน 16 โรงเรียนในพื้นที่อำเภอทุ่งช้างและอำเภอเฉลิมพระเกียรติ มีผู้เข้าร่วมอบรมทั้งสิ้น 62 คน ผลการประเมินความพึงพอใจในภาพรวมทั้ง 5 ด้าน พบว่า มีความพึงพอใจโดยรวมอยู่ในระดับมาก (x̄=4.27, S.D. = 0.89) โดยมีระดับความพึงพอใจต่อด้านกระบวนการฝึกอบรมมากที่สุด รองลงมา คือ ด้านประโยชน์ที่ได้รับและการนำความรู้ไปใช้ ด้านฐานการเรียนรู้ ด้านวิทยากร และด้านเนื้อหา ตามลำดับ ในขณะที่การประเมินผลการเรียนรู้ของผู้เข้าอบรมกลุ่มนักเรียน จำนวน 46 คน พบว่า ผู้ผ่านการฝึกอบรมมีคะแนนความรู้สูงกว่าก่อนการฝึกอบรม อย่างมีนัยสำคัญทางสถิติที่ระดับ .05 ผลจากการติดตั้ง ความรู้ ทักษะ และเครื่องมือด้านวิทยาศาสตร์ภาคพลเมืองให้กับครูและนักเรียนทำให้มีการรายงานข้อมูลการเฝ้าระวังจากภาคพลเมืองเข้ามาประมาณ 2,800 รายงาน ครอบคลุมการตรวจสอบคุณภาพดิน น้ำ อากาศ สุขภาพกายและใจ และการปักหมุดข่าวเพื่อสื่อสารการเฝ้าระวังฯ นอกจากนั้นยังได้พัฒนาหลักสูตรวิทยาศาสตร์ภาคพลเมืองเพื่อเฝ้าระวังและสื่อสารการเปลี่ยนแปลงทางสุขภาพและสิ่งแวดล้อมฉบับโรงเรียน ร่วมกับคณะนักวิจัยของชุดโครงการและสำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาประถมศึกษาน่านเขต 2 พร้อมทั้งได้ทดลองใช้ในโรงเรียนจำนวน 9 โรงเรียน ในพื้นที่อำเภอเฉลิมพระเกียรติและอำเภอทุ่งช้าง ในขณะที่หลักสูตรฉบับออนไลน์ที่ได้พัฒนาร่วมกับคณะนักวิจัยของชุดโครงการ จะให้บริการผ่านแพลตฟอร์ม ALTV (Active Learning Television) ของสถานีโทรทัศน์ไทยพีบีเอส ในการดำเนินงานโครงงานวิทยาศาสตร์ภาคพลเมืองเพื่อการเฝ้าระวังผลกระทบทางสุขภาพและสิ่งแวดล้อมร่วมกับโรงเรียนจำนวน 25 โรงเรียน ทุกโรงเรียนได้ร่วมกันจัดทำโครงงานวิทยาศาสตร์ภาคพลเมือง และนำเสนอผลงานในงานมหกรรมวิทยาศาสตร์ภาคพลเมือง ครั้งที่ 1 หัวข้อ การเรียนรู้เชิงรุกเพื่อสุขภาพ ซึ่งเป็นการจัดงานร่วมกันของภาคี 16 องค์กร โดยมีผู้ร่วมงานที่ลงทะเบียนจำนวน 392 คน และผู้เข้าร่วมงานผ่านระบบการถ่ายทอดสดออนไลน์ทาง Facebook Live ของสถานีโทรทัศน์ไทยพีบีเอส ผู้ตอบแบบสอบถามความพึงพอใจจำนวน 139 คน มีความพึงพอใจในภาพรวมของการจัดงานมหกรรมฯ ในระดับมากที่สุด (x̄= 4.52 , S.D. = 0.71) ในรายด้านพบว่า ผู้เข้าร่วมงานมีความพึงพอใจต่อด้านการบริหารจัดการในระดับมากที่สุด รองลงมา คือ ด้านกิจกรรมของงานมหกรรมฯ ในระดับมากที่สุด และด้านประโยชน์ที่ได้รับและการนำความรู้ไปใช้ ในระดับมาก
บทคัดย่อ
This participatory action research aimed to: (1) enhance the efficiency of the
community-led health impact surveillance system operating on the C-site digital
platform; 2) expand the use of the C-site platform and citizen science for communityled health and environmental impact surveillance in Chaloem Prakiat and Thung Chang
districts, Nan province; 3) develop two prototype curricula for citizen scientists to
monitor and communicate health and environment changes—a school-based
curriculum and an open-access online course on the ALTV (Active Learning Television)
platform; 4) establish risk communication guidelines for health impacts associated with
environmental pollution, 5) expand the network of active citizen and communities
engaged in health impact surveillance. The study sample consisted of teachers and
students from 25 schools--12 in Chaloem Phrakiat and 13 in Thung Chang. Both
qualitative and quantitative methods were employed for data collection.
The C-site platform underwent significant improvements in four keys area: 1)
functionality and user accessibility, with upgrades including the integration of a Line
Official Account to enhance user experience; improved digital survey forms and maps
with added features such as Exif metadata extraction for geolocation and crowdsource
verification for citizen water quality monitoring using benthic macroinvertebrates; single
sign-on (SSO) functionality for seamless access across the microsite and application;
support for uploading and downloading raw data files; added dashboard visualization
divided into four sections; a real-time incident reporting and alert response system
with status tracking and direct contact with officials; improved knowledge management
and support information system; and added feedback channels to gather user input
and suggestions; 2) system architecture and design, improved through data
visualization features and clearer data governance protocols; 3) system performance,
with increased system stability and processing speedม including automatically
optimization of uploaded files through size reduction and real-time alerts to users
when file formats are incompatible; and 4) privacy and data protection, strengthened
through the implementation of a privacy policy aligned with the Personal Data
Protection Act (PDPA).
To promote citizen science, a three-day training workshop on health and
environmental surveillance was conducted for teachers and students from 16 schools
with a total of 62 participants. Overall satisfaction with the training was high (x̄= 4.27,
S.D. = 0.89), with the highest satisfaction in the training process, followed by usefulness
and applicability, learning stations, instructors, and course content, respectively.
Among 46 student participants, post-training knowledge scores were significantly higher
than pre-training scores (p < .05). Following the training, approximately 2,800 citizen generated surveillance reports were submitted, covering assessment of soil, water, and
air quality, indicators of physical and mental health, and pinned news posts used to
communicate community surveillance efforts.
Additionally, a prototype school-based curriculum on citizen science for health
and environment surveillance was developed in collaboration with the research team
and the Nan Primary Educational Service Area Office 2 and piloted in nine schools. An
open-access online course was also developed with the research teams for launch via
the ALTV platform by the ThaiPBS.
In terms of public engagement, all 25 schools implemented citizen science
projects and presented their work at the “1st Citizen Science Expo : Active Learning for
Wellness,” co-organized by 16 partner organizations. A total of 392 participants
registered for the event, with additional participants joining via Facebook Live streamed
by ThaiPBS. Among 139 respondents, overall satisfaction with the CitSci Expo was very
high (x̄ = 4.52 , S.D. = 0.71), with particularly high ratings for event management,
activities, and the perceived usefulness of knowledge gained.
