บทคัดย่อ
การถ่ายโอนภารกิจโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล (รพ.สต.) และสถานีอนามัยเฉลิมพระเกียรติ 60 พรรษา นวมินทราชินีจากกระทรวงสาธารณสุขสู่องค์การบริหารส่วนจังหวัด (อบจ.) เป็นไปตามแผนการกระจายอำนาจให้แก่องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น (ฉบับที่ 2 ) พ.ศ. 2551 เป็นสถานการณ์การเปลี่ยนแปลงบริบทการบริหารระบบสุขภาพขั้นพื้นฐานของประเทศ เป็นความท้าทายต่อระบบโครงสร้างของกระทรวงมหาดไทยในการรองรับภารกิจใหม่นี้ ระบบอุปทานยาเป็นหนึ่งในมิติความจำเป็นที่ต้องมีการพัฒนา ทั้งในช่วงเปลี่ยนผ่านและในระยะยาวเพื่อภารกิจที่ยั่งยืน เป็นที่มาของโครงการวิจัยเพื่อออกแบบการจัดการห่วงโซ่อุปทานยาเมื่อมีการถ่ายโอนภารกิจ โดยวิทยาลัยการบริหารเภสัชกิจแห่งประเทศไทย และได้รับการสนับสนุนจากสถาบันวิจัยระบบสาธารณสุข (สวรส.) ในปี พ.ศ. 2566 มีวิธีการศึกษาแบบผสมค้นหาข้อเท็จจริงที่เกี่ยวข้องจากหลักฐานข้อมูลวิชาการ การลงพื้นที่สำรวจสถานการณ์ การค้นหาปัจจัยเพื่อสังเคราะห์รูปแบบการจัดการห่วงโซ่อุปทานยาที่มีประสิทธิภาพ ประกอบเป็นข้อเสนอแนะให้จังหวัดนำไปประยุกต์ใช้ ผลการวิจัยพบว่า การกระจายอำนาจความรับผิดชอบสถานบริการปฐมภูมิเป็นแนวโน้มทิศทางนโยบายการจัดการบริการสาธารณสุขในหลายประเทศที่พัฒนาแล้ว การถ่ายโอนอำนาจ (Devolution) ที่ประเทศไทยกำลังดำเนินการอยู่ เป็นการกระจายอำนาจด้านสุขภาพของประเทศที่มีเป้าหมาย เพื่อให้ประชาชนในแต่ละพื้นที่มีสุขภาพดี สามารถเข้าถึงบริการที่มีคุณภาพโดยเท่าเทียม เปิดโอกาสให้องค์การบริหารส่วนท้องถิ่นมีอิสระในการกำหนดแนวทางการบริหารจัดการบริการสุขภาพในพื้นที่ตนเอง ที่สำคัญ คือ การรักษาพยาบาลระดับที่สูงกว่าปฐมภูมิ และภาคเอกชนสามารถมาร่วมทำภารกิจได้ อย่างไรก็ตามการจัดการห่วงโซ่อุปทานยาเป็นส่วนสำคัญในภารกิจด้านบริการสุขภาพที่มีความซับซ้อนในหลายมิติของการดำเนินการ และการจัดสรรเงินงบประมาณสนับสนุน อบจ. ในฐานะหน่วยงานหลักต้องประสานความร่วมมือในการปฏิบัติภารกิจกับองค์กรและคณะบุคคลหลายฝ่ายที่เกี่ยวข้อง เช่น คณะกรรมการสุขภาพระดับพื้นที่ (กสพ.) กรมส่งเสริมการปกครองส่วนท้องถิ่น สำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ (สปสช.) สาธารณสุขจังหวัด (สสจ.) และโรงพยาบาลแม่ข่าย เป็นต้น และยังต้องมีความรู้ความเข้าใจในการปฏิบัติตามระเบียบมาตรฐานและข้อกำหนดทางกฎหมายเดิมที่มีอยู่ เป็นปัจจัยความท้าทายของแต่ละจังหวัดที่มีความแตกต่างกันในการจัดหายาให้เพียงพอต่อการบริการรักษาพยาบาล เป็นที่มาของการออกแบบการจัดการอุปทานยา เพื่อเป็นทางเลือกให้แก่ อบจ. โดยใช้แนวคิด Vendor-Managed Inventory (VMI) ที่สามารถเพิ่มประสิทธิภาพเชิงประจักษ์ จำนวน 3 รูปแบบตามตัวเลือกผู้จัดหายา (vendor) ได้แก่ รพ.แม่ข่ายเดิม (CUP) การใช้ Outsource หรือ อบจ. เป็นผู้ทำหน้าที่จัดการ พร้อมด้วยข้อเสนอแนะวิธีปฏิบัติที่เกี่ยวข้องกับระเบียบ ข้อกำหนด และการเตรียมความพร้อมของจังหวัดในด้านรูปแบบการบริการ (service delivery) แหล่งงบประมาณและบุคลากรสนับสนุน ทั้ง 3 รูปแบบได้ผ่านการประเมินจากผู้มีส่วนเกี่ยวข้องและผู้ทรงคุณวุฒิ นอกจากนี้ การวิจัยครั้งนี้ยังค้นพบกระบวนวิธีที่สามารถเชื่อมต่อข้อมูลสำหรับการจัดการห่วงโซ่อุปทานยา ซึ่งจะมีส่วนช่วยสนับสนุนระบบการบริการสุขภาพแบบไร้รอยต่อของจังหวัดต่อไป อย่างไรก็ตาม การนำผลการวิจัยสู่การปฏิบัติขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นมีความท้าทายที่สำคัญในประเด็นข้อจำกัดการใช้จ่ายงบประมาณระหว่างกระทรวงตามระเบียบข้อบังคับทางกฎหมาย ต้องอาศัยนโยบายสนับสนุนจากกรมส่งเสริมการปกครองส่วนท้องถิ่น สปสช. และ กสพ. กำหนดแนวทางการปฏิบัติที่เป็นผล
บทคัดย่อ
The devolution of Sub-district Health Promotion Hospitals (SHPHs) and the 60th Anniversary
of Queen Sirikit Health Stations to provincial administrative organizations marks a significant shift in
Thailand's health system management. This change aligns with the 2008 Decentralization Plan aimed
at enhancing local governance in health services. The drug supply system is a critical area requiring
development to ensure efficient health service delivery during this transition and the long-term
sustainability of local health service mission. This led to a research project in 2023 aimed at designing
a drug supply chain management system, conducted by the College of Pharmacy Administration of
Thailand and supported by the Health System Research Institute (HSRI) in 2023. The study employed
a mixed-method approach to gather relevant facts from academic data and field surveys to identify
factors for designing an efficient drug supply chain management model, providing recommendations
for provinces to implement.
The research findings indicate that the decentralization policy of primary health services is in
trend with many developed countries. The devolution process in Thailand is aimed to ensure quality
health services accessibility and equitably for local community. Moreover, the strategy would
enhance local governors the freedom to manage health services in their own areas. This includes the
expansion to cover higher levels of health services and enabling the participation of private sector.
However, managing the drug supply chain is a complex aspect of health service provision that
involves multiple dimensions of operation concerning compliance with standards and legal
requirements and budget allocation. Provincial administrative organizations (PAOs) must be capable
to coordinate their mission with various organizations and stakeholders, including how to comply
with the existing regulations, standards, and legal requirements. Consequently, these will affect the
management of drug supply efficiency and availability for local health service of PAO. In the
meanwhile, the research successfully designed selective drug supply chain management models
based on the contextual facts found and by using the Vendor-Managed Inventory (VMI) concept to
enhance efficiency. This provides 3 options based on the drug supplier of choice (vendor): CUP
hospital, outsource party, or the PAO manage themselves, including recommendations for practice
of service delivery models, funding sources, and supporting personnel. All the 3 options were
considered feasible based on the evaluations from stakeholders and experts. Moreover, the research
has developed a drug data connection model which will be an important factor in developing a
seamless health service system for provincial healthcare system.
However, the implementation of the drug supply chain management models for PAOs still
had the concern of budget spending constraints in accordance with legal regulations. It requires
support from the Department of Local Administration, NHSO and the local health committee to set
development policies and guidelines.
