บทคัดย่อ
วัตถุประสงค์: การศึกษานี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ (1) สำรวจรูปแบบบริการทางเภสัชกรรมเพื่อลดความแออัดในโรงพยาบาล (2) วิเคราะห์ต้นทุน-ผลได้ของบริการทางเภสัชกรรมในรูปแบบต่าง ๆ เปรียบเทียบกับการจ่ายยาผู้ป่วยนอกแบบเดิม จากมุมมองของโรงพยาบาลและสังคม (3) ประมาณการผลกระทบทางงบประมาณของบริการในระยะ 5 ปี จากมุมมองของระบบหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า และ (4) จัดทำข้อเสนอแนะเชิงนโยบายต่อการจัดบริการทางเภสัชกรรมเพื่อลดความแออัดในโรงพยาบาล ระเบียบวิธีวิจัย: การศึกษาใช้ข้อมูลทุติยภูมิจากโรงพยาบาลตติยภูมิสังกัดสำนักงานปลัดกระทรวงสาธารณสุข 6 แห่ง ได้แก่ โรงพยาบาลลำพูน อุดรธานี สระบุรี พระจอมเกล้าเพชรบุรี ระนอง และกระบี่ ในปีงบประมาณ 2567 ดำเนินการใน 4 ขั้นตอน คือ (1) สำรวจรูปแบบบริการผ่าน Google Forms และทบทวนวรรณกรรม จากฐานข้อมูล ThaiJo ช่วง 10 ปี (2556-2567) (2) วิเคราะห์ต้นทุน-ผลได้ด้วยแบบจำลองแผนภูมิต้นไม้ (decision tree model) โดยคำนวณมูลค่าปัจจุบันสุทธิ (Net present value; NPV) และอัตราส่วนผลได้ต่อต้นทุน (Benefit-cost ratio; BCR) พร้อมวิเคราะห์ความไวแบบทางเดียว (3) ประมาณการผลกระทบทางงบประมาณระยะ 5 ปี (พ.ศ. 2569-2573) และ (4) จัดประชุมรับฟังความคิดเห็นจากผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย ข้อมูลต้นทุนปรับเป็นมูลค่าปี พ.ศ. 2567 ด้วย Consumer Price Index (CPI) ผลการศึกษา: พบบริการทางเภสัชกรรมเพื่อลดความแออัด 6 รูปแบบหลัก ได้แก่ บริการส่งยาไปรษณีย์ Health Rider รับยาที่ร้านยา (Model 3) Telepharmacy การปรับปรุงกระบวนการด้วย Lean และการใช้เครื่องจัดยาอัตโนมัติ แต่ปริมาณการใช้บริการยังต่ำ (ไม่เกินร้อยละ 3 ของใบสั่งยาผู้ป่วยนอก) จากมุมมองของโรงพยาบาล การรับยาที่ห้องยาผู้ป่วยนอกมีต้นทุนต่อหน่วย 59.33 บาท ขณะที่บริการส่งยาไปรษณีย์และ Health Rider มีต้นทุน 94.64 บาท และ Telepharmacy มีต้นทุน 35.31 บาท ทุกบริการมี NPV ติดลบ (ระหว่าง -85.31 ถึง -20.32 บาท) และ BCR ต่ำกว่า 1 แสดงความไม่คุ้มค่าสำหรับโรงพยาบาล อย่างไรก็ตาม จากมุมมองของสังคม บริการส่วนใหญ่มี NPV เท่ากับ 0 แสดงความคุ้มทุน เนื่องจากผู้ป่วยประหยัดค่าเดินทาง ค่าจอดรถ และเวลารอคอย การวิเคราะห์ความไวพบว่า หากปรับอัตราชดเชยเป็น 100 บาทต่อครั้ง บริการส่งยาจะมีความคุ้มค่า และหากบรรจุ Telepharmacy เป็นสิทธิประโยชน์ 50 บาทต่อครั้ง จะมีความคุ้มค่าสูง (BCR = 1.10) ผลกระทบทางงบประมาณหากขยายบริการให้ครอบคลุมร้อยละ 20 ของใบสั่งยาผู้ป่วยนอกในโรงพยาบาลตติยภูมิ 35 แห่ง ภายในปี พ.ศ. 2573 จะต้องใช้งบประมาณรวมกว่า 214 ล้านบาทต่อปี และหากปรับอัตราชดเชยเป็น 100 บาทต่อครั้ง จะเพิ่มเป็น 321-428 ล้านบาทต่อปี สรุปผลการศึกษา: บริการทางเภสัชกรรมเพื่อลดความแออัดมีความคุ้มค่าจากมุมมองของสังคม แต่ยังไม่คุ้มค่าสำหรับโรงพยาบาลด้วยอัตราการชดเชยปัจจุบัน ข้อเสนอแนะเชิงนโยบายสำคัญ ได้แก่ (1) ปรับอัตราชดเชยจาก 50 เป็น 75-100 บาทต่อครั้ง (2) บรรจุ Telepharmacy เป็นสิทธิประโยชน์ 50 บาทต่อครั้ง (3) กำหนดเป้าหมายที่สมจริง เริ่มจากร้อยละ 10-15 ภายใน 2-3 ปี (4) สนับสนุนการลงทุนระบบเทคโนโลยีและพัฒนาบุคลากร (5) พัฒนาระบบติดตามและประเมินผลอย่างเป็นระบบ การดำเนินการตามข้อเสนอแนะเหล่านี้จะช่วยให้บริการมีความยั่งยืนและนำไปสู่การพัฒนาระบบสุขภาพที่เข้าถึงได้ มีคุณภาพ และเป็นธรรมสำหรับประชาชนทุกคน
บทคัดย่อ
Objectives: This study aimed to (1) survey pharmacy service models for reducing hospital
overcrowding, (2) analyze the cost-benefit of various pharmacy services compared to
conventional outpatient pharmacy dispensing from hospital and societal perspectives, (3)
estimate the budget impact of these services over a 5-year period from the Universal Health
Coverage perspective, and (4) develop policy recommendations for pharmacy services to
reduce hospital overcrowding.
Methods: This study used secondary data from six tertiary care hospitals under the Permanent
Secretary of the Ministry of Public Health: Lamphun, Udon Thani, Saraburi, Phrachomklao
Phetchaburi, Ranong, and Krabi Hospitals in fiscal year 2024. The study was conducted in four
phases: (1) surveying service models through Google Forms and literature review from the
ThaiJo database covering 10 years (2013-2024), (2) analyzing cost-benefit using a decision tree
model by calculating net present value (Net present value; NPV) and benefit-cost ratio
(Benefit-cost ratio; BCR) with one-way sensitivity analysis, (3) estimating budget impact over 5
years (2026-2030), and (4) conducting a stakeholder consultation meeting. All cost data were
adjusted to 2024 values using the Consumer Price Index (CPI).
Results: Six main pharmacy service models for reducing overcrowding were identified: postal
medicine delivery, Health Rider, pharmacy pick-up (Model 3), Telepharmacy, Lean process
improvement, and automated drug dispensing systems. However, service utilization remained
low (not exceeding 3% of outpatient prescriptions). From the hospital perspective,
conventional outpatient pharmacy dispensing had a unit cost of 59.33 baht, while postal
delivery and Health Rider services cost 94.64 baht, and Telepharmacy cost 35.31 baht per
unit. All services had negative NPV (ranging from -85.31 to -20.32 baht) and BCR below 1,
indicating lack of cost-effectiveness for hospitals. However, from the societal perspective, most
services had NPV equal to 0, indicating cost neutrality due to patient savings in transportation
costs, parking fees, and waiting time. Sensitivity analysis revealed that increasing
reimbursement to 100 baht per service would make medicine delivery services cost-effective,
and including Telepharmacy as a benefit at 50 baht per service would be highly cost-effective
(BCR = 1.10). The budget impact of expanding services to cover 20% of outpatient prescriptions
in 35 tertiary hospitals by 2030 would require over 214 million baht annually, increasing to
321-428 million baht if reimbursement rates are adjusted to 100 baht per service.
Conclusions: Pharmacy services for reducing hospital overcrowding are cost-effective from
the societal perspective but not from the hospital perspective at current reimbursement rates.
Key policy recommendations include: (1) adjusting reimbursement rates from 50 to 75-100
baht per service, (2) including Telepharmacy as a reimbursable benefit at 50 baht per service,
(3) setting realistic targets starting at 10-15% coverage within 2-3 years, (4) supporting
investment in technology systems and personnel development, and (5) developing systematic
monitoring and evaluation systems. Implementation of these recommendations will
contribute to service sustainability and development of an accessible, quality, and equitable
health system for all citizens
