บทคัดย่อ
การแพร่ระบาดของโรคไข้หวัดนกในสัตว์และคนตั้งแต่ปลายปี 2546 จนถึงปัจจุบัน (ข้อมูลถึงมกราคม 2549) ได้มีการแพร่ระบาดได้เกิดขึ้นจำนวนสามรอบ ซึ่งก่อให้เกิดผลกระทบด้านเศรษฐกิจและสังคมของประเทศไทยและนานาประเทศเป็นอย่างมาก โดยที่ประเทศไทยมีการสูญเสียด้านการส่งออกสัตว์ปีกมากกว่า 60,000 ล้านบาท และมีผู้ป่วยจำนวน 22 ราย เสียชีวิต 14 ราย ผลกระทบด้านอุตสาหกรรมการเลี้ยงไก่พื้นบ้านมีความเสียหายเป็นจำนวนมาก มีการทำลายไก่ไปมากกว่า 60 ล้านตัว
ประเทศไทยได้รับการยอมรับจากนานาประเทศว่ามีความสำเร็จในการดำเนินการควบคุมป้องการแพร่ระบาด องค์ประกอบที่สำคัญในความสำเร็จนี้จากการทุ่มเทของภาครัฐ และความร่วมมือของภาคประชาชนในการระบบเฝ้าระวังอย่างเข้มแข็งและมาตรการควบคุมที่จริงจัง
ระบบการเฝ้าระวังในสัตว์นั้นในการระบาดรอบแรกนั้นมุ่งเน้นในการยืนยันเชื้อไข้หวัดนกทางห้องปฏิบัติการเป็นหลัก และการสำรวจสุ่มตัวอย่าง เพื่อใช้ข้อมูลในการควบคุมและการทำลายสัตว์ปีกในพื้นที่ติดเชื้อ โดยที่การตรวจเชื้อนั้นสามารถทำได้เฉพาะที่ส่วนกลางเท่านั้น เมื่อเกิดการระบาดในรอบที่สองได้มีการเปลี่ยนแนวทางในการเฝ้าระวังโดยใช้ลักษณะทางอาการและการตายมากกว่าร้อยละ 10 ของสัตว์ปีกในพื้นที่ ในการกำหนดพื้นที่การออกมาตรการควบคุมและทำลาย และได้มีการเพิ่มศักยภาพทางห้องปฏิบัติการในระดับภูมิภาคสามารถตรวจสอบยืนยันเชื้อไข้หวัดนกได้ รวมทั้งได้มีการกำหนดมาตรการ x-ray ทุกพื้นที่เพื่อค้นหาแหล่งการติดเชื้อหรือแพร่เชื้อของไข้หวัด
ระบบการเฝ้าระวังในคน สำนักระบาดวิทยา กรมควบคุมโรคได้จัดทำระบบรายงานเร่งด่วน 24 ชั่วโมงขึ้นเพื่อให้มีการรายงานผู้ป่วยสงสัยไข้หวัดนกได้ทันที โดยที่ทีมเฝ้าระวังเคลื่อนที่เร็วของแต่ละอำเภอจะทำการสอบสวนและควบคุมโรค พร้อมทั้งเก็บตัวอย่างเพื่อส่งตรวจยืนยันทางห้องปฏิบัติการและรายงานให้ส่วนกลางทราบทันที การเฝ้าระวังเชิงรุกนั้นได้รับความร่วมมือจากอาสาสมัครสาธารณสุขในทุกพื้นที่ออกสำรวจผู้ป่วยในหมู่บ้าน และการตายผิดปกติของสัตว์ปีกในบ้านที่รับผิดชอบ และรายงานให้กับศูนย์ปฏิบัติการไข้หวัดนกระดับอำเภอ เพื่อการวางแผนควบคุม เนื่องจากโรคไข้หวัดนกได้กลายเป็นโรคประจำถิ่นของประเทศไทยแล้ว และยังมีโอกาสที่จะกลายพันธุ์เป็นไข้หวัดใหญ่สายพันธุ์ใหม่ในคน ซึ่งจะก่อให้เกิดการระบาดที่รุนแรงก่อให้มีผู้ป่วยและเสียชีวิตจำนวนมาก ดังนั้นจำเป็นต้องมีพัฒนาระบบเฝ้าระวังเตือนภัยที่สามารถตรวจการกลายพันธุ์นั้นได้ และต้องมีความถูกต้อง ทันเวลาของข้อมูล รวมทั้งการนำเสนอเผยแพร่ข้อมูลต่อสาธารณชนเพื่อประโยชน์ในการวางแผนควบคุมป้องกัน และความร่วมมือของภาคประชาชน และหน่วยงานของรัฐอื่นๆ ต่อไป
