การมีส่วนร่วมในกระบวนการนโยบายของผู้มีส่วนได้เสียจากการบังคับใช้สิทธิเหนือสิทธิบัตรยาในประเทศไทย

Abstract

เมื่อ พ.ศ. 2549 และ 2550 รัฐบาลไทยประกาศใช้สิทธิเหนือสิทธิบัตรยาด้านเอชไอวีและยาสลายลิ่มเลือดรวม 3 รายการ. นโยบายดังกล่าวมีวัตถุประสงค์ที่จะให้ผู้ป่วยที่รับการรักษาพยาบาลในภาครัฐเข้าถึงยามากขึ้น ซึ่งเป็นไปตามมาตรการยืดหยุ่นในข้อตกลงว่าด้วยสิทธิในทรัพย์สินทางปัญญาที่เกี่ยวข้องกับการค้า (Agreement on Trade-related Aspects of Intellectual Property Rights,TRIPS) คณะผู้วิจัยได้ใช้การศึกษาวิธีวิจัยเชิงคุณภาพ โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อวิเคราะห์การมีส่วนร่วมในกระบวนการนโยบายของผู้มีส่วนได้ส่วนเสียจากการบังคับใช้สิทธิเหนือสิทธิบัตรยา ผลการศึกษาบ่งชี้ว่าการใช้มาตรการยืดหยุ่นตามข้อตกลงทริปส์เพื่อเพิ่มการเข้าถึงยาจำเป็นได้รับการยอมรับเป็นนโยบาย เมื่อรัฐบาลใหม่เข้ารับตำแหน่งภายหลังการเปลี่ยนแปลงทางการเมืองในเดือนกันยายน 2549 นโยบายดังกล่าวได้รับการสนับสนุนจากองค์กรพัฒนาเอกชนด้านสาธารณสุข, กลุ่มผู้ป่วย และนักวิชาการทั้งภายในและต่างประเทศ แต่ถูกต่อต้านโดยผู้ทรงสิทธิบัตร, อุตสาหกรรมยาข้ามชาติ และรัฐบาลของประเทศที่พัฒนาแล้ว ความร่วมมือจากภาคประชาสังคมได้เกิดขึ้นในหลายรูปแบบ เช่น การสนับสนุนด้านวิชาการ, การจัดการรณรงค์เผยแพร่ข้อมูลข่าวสาร ในขณะที่ประเทศมหาอำนาจบางประเทศใช้มาตรการตอบโต้ทางการค้าและสร้างแรงกดดันทางการเมือง ความตระหนักของชาติต่อผลกระทบของสิทธิบัตรยาที่เป็นอุปสรรคสำคัญในการเข้าถึงยาจำเป็นในประเทศยากจนได้ส่งผลดีต่อการดำเนินนโยบายของรัฐบาลไทย อนึ่ง ความเป็นไปได้ที่การใช้มาตรการดังกล่าวจะเป็นต้นแบบให้ประเทศกำลังพัฒนาอื่นๆ ดำเนินการตาม ซึ่งเป็นสาเหตุหนึ่งที่ทำให้เกิดการคัดค้านอย่างแข็งขันจากฝ่ายที่เสียผลประโยชน์